बन्दिपुर गाउँपालिका तनहुँ जिल्लाका ६ वटा गाउँपालिकाहरू मध्ये एक हो। आर्थिक वर्ष २०६८/६९ को बजेटमार्फत् मुलुकमा ४१ नयाँ नगरपालिका थपिँदा बन्दिपुरलाई नगरपालिका घोषणा गरिएको थियो। यसलाई नगरपालिका घोषणा गर्दा धरमपानी र बन्दिपुर गाउँ विकास समिति समावेश गरिएको थियो। विसं २०७३ सालमा नेपालको नयाँ प्रादेशिक संरचना कायम गर्दा साविकको बन्दिपुर नगरपालिकामा घाँसीकुवाका (१,९) वडाहरू, र केशवटारका (१,९) वडाहरूलाई समेटेर बन्दिपुर गाउँपालिका घोषणा गरिएको थियो।
बन्दिपुर गाउँपालिकाको केन्द्र साविक बन्दिपुर नगरपालिकाको कार्यालय रहेको छ। बन्दिपुर गाउँपालिकामा ६ वडाहरू रहेका छन । गाउँपालिका घोषणा गरिएसँगै जनप्रतिनिधि निर्वाचित भएर आएसँगै पालिकामा विकासले फड्को मार्दै गएको छ । जनताहरुले पनि बिकासको महसुस गर्न थालेका छन् । तर, गाउँ पञ्चायतदेखि गाउँ विकास समितिमा सम्बन्ध हुँदै अहिले गाउँपालिका अध्यक्ष बनेका गाउँपालिकाका अध्यक्ष सुरेन्द्र बहादुर थापालाई पालिका लाइभकाे प्रश्न थियाे- निर्वाचित भएर आएको साढे २ वर्ष बितिसकेको छ ? आधा कार्यकाल बिताउँदा बाहिरबाट देखेको र आफैँले नेतृत्व गरेको पालिकामा के फरक पाउनुभयो ?
पर्यटन र पूर्वाधारको क्षेत्रमा परिवर्तन गरेका छौँ । बन्दिपुरको मुख्य आर्य आर्जनको बाटो पर्यटन हो । हामीले पर्यटनलाई कृषिसँग जोडेर ‘एग्राे टुरिजम’को पनि विकास गरेका छौँ । विशेष गरेर बन्दिपुरमा आउने पर्यटकहरूलाई यहाँ आउँदा खाने तरकारी देखि अन्य दूधका परिकारहरू यहाँ नै उत्पादन गर्न थालेका छौँ । बन्दिपुरका उत्तरी र दक्षिणी भेगका फाँटहरूमा कृषिका कार्यक्रम सञ्चालन गरेका छौँ । त्यहाँ उत्पादन गरिएका वस्तु बन्दिरपुरका क्षेत्रमा उपयोग गर्ने भनेर थालनी गरेका छौँ । हामी निर्वाचित आउनु अघिका बन्दिपुरका जम्मै फाँटहरू सुख्खा थिए भने अहिले तरकारी, मुसुरो, तोरी जस्ता कार्यक्रमहरूलाई साथै दुग्ध पदार्थहरू जोडेर उत्पादन वृद्धि गर्ने र त्यहाँ उत्पादन भएका वस्तु बजारसंग जोड्ने एउटा काम हामीले गरिरहेका छौँ ।
अर्को, पर्यटनका पूर्वाधारहरू पनि हामी अघि बढाएका छौँ । विशेष गरेर सिद्ध गुफा (एसियाकै सबैभन्दा ठुलो गुफा)लाई ढुङ्गा छपनी गर्दै लगिएको छ। ट्रेसहरू पनि निर्माण गरेका छौँ, जसले गर्दा सिद्ध गुफाको प्रर्वदन गर्ने काम गरिएको छ। बन्दिपुरका भित्री गल्लिका साथै पर्यटकीय क्षेत्रहरूमा ढुङ्गा छापिएको छ । उज्यालो बन्दिपुर कार्यक्रम सञ्चालन गरेर बजारलाई हराभरा बनाइएको छ । त्यो बाहेक अन्य होमस्टेसहितका गाउँहरूमा पनि पर्यटन प्रर्वदनका काम हामीले गरेका छौँ। त्यस कारणले पर्यटनको क्षेत्रमा व्यवसायसँग जोडेर व्यवसायहरू उत्पादन गर्ने भनेर विभिन्न तालिमहरू सञ्चालन गरेका छौँ । जस्तै, बारिष्टा तालिम, गाइड तालिम, कुक, हस्पिटालिटि तालिम गराएर बन्दिपुरका युवाहरूलाई रोजगार बनाएका छौँ । पर्यटन क्षेत्रमा बन्दिपुरमा बाहैं महिना चल्ने हिसाबले प्रचार प्रसारका काम पनि गरिरहेका छौँ । बुकलेटहरू बनाउने, पर्यटकीय क्षेत्रहरूको क्युआरहरू बनाउने जस्ता कामहरू हामीले पर्यटनका क्षेत्रमा गरेका छौँ।
अर्को महत्पूर्ण कुरा भनेको पूर्वाधार हो । हामीले ०७९ मा बन्दिपुरमा आएपछि बाहैं महिना गाडी चल्नु पर्छ भनेर पूरै सडकहरूको कटिङ गरेर पक्की नालासहितको बाटो निर्माण गर्याैं ।
.. जस्तो तपाइहरू निर्वाचित हुनुअघि बन्दिपुरमा बाहैं महिना बस चल्न सक्ने अवस्था थिएन?
ढ्याक्कै भन्ने हो भने हामी आउनु अघि १२ महिना बस चल्न सक्ने अवस्था थिएन । बाटो फराकिलो बनाउने, कटिङ गर्ने, पक्की नालासहितका सडक बनाउने काम गर्याे ०७९ सालमा । विकट वडाहरूमा सधैँ बस जान सक्ने अवस्था थिएन । हामीले तत्काल केही सडक मर्मत गर्याे त्यो वर्ष । २०८० मा १२/१३ किलोमिटर जति बाटा हामीले कालोपत्रे गर्याै । यो वर्ष हामीले करिब २० किलोमिटर जति सडक कालोपत्रे गर्दैछाैं । धेरै जस्तो कच्ची सडक भएका गाउँहरूका भागमा हामीले सडक ग्राभेल गर्याे भने धेरै जस्ता सडकमा ढल निर्माण गर्याैं। मलाइ लाग्छ ८१ पछि बन्दिपुरका सबै ठाउँहरूमा १२ महिना नै गाडी जान्छ । धेरै सडकलाई कालोपत्रे गर्ने काम हामीले अघि बढाएका छौँ। सहज वातावरणमा यातायातका साधन पुगेन व्यवस्था गरेका छाैैं ।
हामीले स्वास्थ्य क्षेत्रमा ६ वटै वडामा डाक्टर लैजाने भनेर योजना पनि बनाएका छौँ । हामीले कार्यपालिका नै बनाएर डाक्टर लैजाने व्यवस्था पनि गरेका छौँ । जटिल प्रकारका बिरामीको नियमित रूपमा चेक जाँच गर्दै आएका छौँ । तनहुँको आँबुखैरेनी गाउँपालिका, भानु नगरपालिका र गोरखाको पालुङटार नगरपालिकाका बिरामीलाई लक्षित गरेर हामीले ‘हाइवे’ क्षेत्र जुन डुम्रे बजारमा पर्छ, त्यहाँ बन्दीपुर अस्पताल सञ्चालन गर्ने अन्तिम चरणमा पुगेका छौँ। हामी अबको हिउँदे अधिवेशनपछि त्यो अस्पताल सञ्चालन गर्नेछौँ । बन्दिपुर अस्पताललाई भवन निर्माण गर्ने योजना पनि बनाएका छौँ । दाँत, आँखाको सेवा विस्तार भइरहेको छ । ०८१ मा हामी भवन निर्माण गर्छौँ, ०८२ सम्ममा सबै तयार हुन्छ । विषादी युक्त खानेकुरा तत्काल नियन्त्रण गर्दै जाने र नसर्ने रोगहरूको घटाउने भन्ने हाम्रो मुख्य लक्ष्य हो । दाँतको डाक्टर आउने चरणमा हुनुहुन्छ ।
म आफू पनि शिक्षक भएको कारणले शिक्षाको गुणस्तर किन बढ्दैन भन्ने बारेमा मलाइ अलि बढी नै अनुभव भएकाले गत वर्ष नै हामीले विज्ञ टोली बनाएका थियौँ । अघिल्लो वर्ष म आफैले अनुगमन गर्थे एउटा टिम बनाएर । यो वर्ष पनि त्यो टोलीले काम गरिरहनु भएको छ । विज्ञ टोलीले विद्यालयमा नियमित अनुगमन गर्ने, नमुना कक्षाको अभ्यास गर्ने र त्यसपछि त्यहाँको शिक्षकलाई कक्षा प्रदर्शन गर्न लगाउने, यदि त्यहाँ कमी कमजोरी रहेछन् भने तत्काले पृष्ठपोषण दिने भनेर हामी योजना र कार्यक्रम सञ्चालन गरेका छौँ । गुणस्तरीय शिक्षामा हामीले विगतका दुई वर्षमा भन्दा अबको शैक्षिक वर्षमा हाम्रो सुधार हुन्छ। विद्यार्थीलाई रोजगार बनाउने उद्देश्यले तल्लो कक्षाबाट नै थालनी गर्नुपर्छ भनेर हामी सक्छौँ भन्ने अभियान नै सञ्चालन गरेका छौँ ।
यो अवधिमा के काम गर्नुभयो ? हिजो निर्वाचनमा गरेका वाचा र घोषणापत्र सम्झिनु भएको छ ?
म आएपछि आवधिक योजना पनि निर्माण गर्यौ । आवधिक योजनालाई मध्यनजर राखेर योजनाको बजेट राखेर कार्यक्रम अगाडि बढाउँछौँ । बन्दिपुरका गुरुयोजना निर्माणको क्रममा अघिल्लो कार्यकालमा म पनि सदस्य थिए । त्यसलाई राम्रो अध्ययन गरेर आएका कुराहरूलाई योजनामा समावेश गर्दै लैजान लागिपरेका छौँ । अघिल्ला सरकारले गरेका कामहरूलाई निरन्तरता पनि दिएका छौँ । अघिल्लो सरकारले गर्न नसकेको कामहरू जस्तो ‘ग्रेटवाल’ सम्पन्नको चरणमा पुगेका छौँ । बाटो ढलानका ६/७ करोडका कामहरू अघिल्लो सरकारले सुरु गरेका तर पुरा नगरेका कामलाई हामीले सम्पन्न गरेका छौँ । योजनाहरू नीति तथा कार्यक्रममा नै समावेश गरेका छौँ ।
स्थानीय तहमा प्रमुख प्रशासकीय अधिकृतको व्यवस्थापनमा देखिएको चुनौतीलाई कसरी लिनुहुन्छ ?
नेपालको सबैभन्दा डुलो समस्या कर्मचारी व्यवस्थापन हो । थोरै भएर होइन धेरै भएर हो । मलाइ लाग्छ, हाम्रो देशमा एक तिहाइ कर्मचारी हटाइदिने हो भने चालु खर्च घट्छ र विकास खर्च बढ्छ । करिब १२ खर्ब चालु खर्च देखिन्छ नेपालको । आम्दानी पनि राजस्वबाट १२ कै हाराहारीमा राजस्व उठ्छ । जति आम्दानी हुन्छ त्यति चालु खर्चमा सकिन्छ । बन्दिपुरको अवस्था पनि त्यत्ति नै हो । यहाँ प्रशासकीय प्रमुखको समस्या होइन । कर्मचारी अत्यधिक छ- बन्दिपुरमा । धेरै भएपछि करिब करिब अघिल्लो वर्ष १२ करोड चालु खर्च सकिएको थियो भने यो वर्ष हामीले १० करोडमा झारेका छौँ । मलाई लाग्छ- अर्को वर्ष ७ करोडमा झार्छौँ । यो वर्ष अनावश्यक कर्मचारीहरू हटाएका छौँ । ८ जना अनावश्यक कर्मचारी हटाएका छौँ । फेरि दरबन्दी नभएका बढी कर्मचारी हटाउने हाम्रो सोच छ ।
स्थानीय सरकार सञ्चालन ऐनमा गाउँपालिका वा नगरपालिकाले चौथो पाँचौँ तहका कर्मचारी नियुक्ति गर्न पाइने छैन भनेर लेखिएको छ । गाउँपालिका वा नगरपालिकालाई प्राविधिक कार्यालय सहयोगी मात्रै नियुक्ति गर्न पाइन्छ भनेर लेखिएको छ । तर, अघिल्लो सरकारले चौथो र पाँचौँ तहमा नियुक्ति गरिएको रहेछ । कानुनले नमिल्ने भएकाले ८ जनालाई हटाएका हौँ । बढी भएका दरबन्दी हामीले हटाएका छौँ । दरबन्दी नभएकालाई हिउँद पछि हटाउँदै छौँ । किनभने पहिला एउटा सचिवले ९ वटा वडाको काम एक्लैले गर्नुहुन्थ्यो । अहिले ६ वटा वडा छ हाम्रो । ६ वटा वडामा सचिव, कार्यालय सहयोगी छन् । ९ वटा वडामा एउटै सचिव चलाउँथे भने अहिले एउटै वडामा सचिव, कम्प्युटर सहायक, प्रशासन सहायक, कार्यालय सहयोगी भनेर चार पाँच जना कर्मचारी वडामा हुन्छन् ।
वडा वडामा मान्छेको जनसंख्या घट्दो छ । त्यति धेरै कर्मचारी किन चाहियो । किन नियुक्ति गरियो ? किनभने राजनीति आस्थाका आधारमा, मान्छेका आधारमा नियुक्ति गर्ने हो भने ? देश त्यसै भएर बिग्रिएको । त्यही भएर त्यसलाई हटाउनुपर्छ भनेर हामीले दरबन्दी नभएका जतिलाई हटाइदिएका छौँ । बाँकी रहेकालाई हिउँदे गाउँ सभापछि फेरि हटाउनेतिर अगाडि बढ्छौँ । चुस्त दुरुस्त ढंगले थोरै कर्मचारी, जस्तो एउटा वडामा वडा सचिव, कार्यालय सहयोगी, वडाध्यक्ष भइहाल्नुहुन्छ । सदस्यहरू छन् । मलाई लाग्छ यतिले पुग्छ । पालिकामा पनि दुई तीन जना प्राविधिकले गरिरहेकै छन् । हाम्रोमा यहाँ ६/७ जना प्राविधिक छन् । बजेट त त्यति धेरै हुँदैन हाम्रो । त्यस कारणले यस्ता बढी भएका कर्मचारी हटाउने हो । खाली भएको भनेर आफ्नो मान्छे राख्न, पार्टीगत भन्ने गरेको पनि छैन हामी गर्दैनौ पनि ।
प्रदेश र संघीय सरकारको सहयोग कस्तो पाउनुभयो ? स्थानीय तहलाई प्रदेश र संघ सरकारले कस्तो खालको सहयोग गरिदिए काम गर्न अझै सहज हुन्छ जस्तो लाग्छ ?
मलाई एकदमै चिन्ता लाग्छ । प्रदेश र केन्द्र सरकार नै छिट्टै परिवर्तन हुने । आफू पुगेको बेलामा कार्यकर्ताले जहाँ भन्छन् त्यहाँ त्यत्ति पैसा गाभिदिने । संघमा पनि त्यो देखियो । प्रदेशमा त अत्यधिक देखियो । गाउँ पञ्चायत, त्यसपछि गाविस हरायो । म करिब २०५५ सालदेखि हरेक बजेट विनियोजन गर्दा म पुग्थे । पैसा ल्यायो बजेटिङ गर्यो, बाँड्यो । बर्खाको बजेट सबै लैजान्थ्यो । फेरि जस्ताको त्यस्तै हुन्थ्यो । त्यसैले बजेटिङ गर्दा थोरै बजेटले पनि उपयोग हुने ठाउँमा धेरै जनताले सेवा पाउने गरी उपयोग गर्नुपर्छ र स्थायी प्रकृतिको हुनुपर्छ भन्ने बुझेको थिए । र, म पालिकामा आएपछि गौरवका योजना भनेको हामीले ५० लाख भन्दा तलका राख्दै राख्दैनौँ । तर, प्रदेश सरकारले ५ लाखको कार्यक्रम राख्छ । हालका मुख्यमन्त्री एउटा कार्यक्रममा पुगेको थिए र उहाँले भन्नुभएको थियो, यही वर्षको बजेट विनियोजन गरेको मन परेको छैन । जहाँ कार्यकर्ताले भनेको आफ्नो घर अगाडी भनेको ठाउँमा बजेट विनियोजन भएको छ । अनि यस्ता टुक्रा ५ लाख १० लाखका बजेटले कहिले विकास हुन्छ । जसले जहाँ भन्यो त्यहाँ बजेट दिनाले कहिले पनि विकास हुँदैन । प्रदेश सरकारबाट मैले उपलब्धि केही देखेको छैन । किनभने उहाँहरू चाहेर पनि गर्न सक्नुहुन्न रहेछ ।
गाउँपालिकाको नगरपालिकाको प्रमुख, उपप्रमुख कहाँ बढी उपयोग गर्छन् जनताले, महत्त्वपूर्ण कुरालाई सिफारिस गरेका छौँ । प्रदेश सरकारबाट पैसा नपरेको होइन,- परेको छ । त्यो पैसाको उपयोग भएको छैन । केन्द्र सरकारले एक करोडको बजेट हाल्छन् । बरु एउटा पालिकामा एउटा योजना पठाइदिए हुन्छ । पाँच करोडको पठाइदिए हुन्छ । यो भयो भने ५ वर्षमा पालिकामा २५ करोडको ५ वटा योजना सफल भयो भने गाउँपालिका त त्यत्तिकै विकास हुन्छ । प्रदेशले पनि त्यसरी नै ५ वटा योजना पठाइदियोस् । नीति बनाउनुपर्छ । तर, नीति बनेको छैन । ५ वटा प्रदेशले, ५ वटा केन्द्रले , ५ वटा पालिकाले गर्यो भने पालिकाको विकास हुन्छ ।
गाउँपालिकामा अध्यक्ष र उपाध्यक्ष फरक पार्टीको भइरहँदा कतिपय स्थानीय तहमा काम गर्नलाई असहज भइरहेको सुनिन्छ । तपाईँको गाउँपालिकामा कस्तो छ अवस्था ?
फरक पार्टीको भए पनि सहमतिमा काम भएको छ । काम गर्दा सल्लाह सुझावका साथ अगाडी बढेका छौ । किन भने प्रायमा एकै पार्टीबाट निर्वाचित प्रमुख, उपप्रमुख पनि छैनन् । फरक पार्टीबाट निर्वाचित भएकाले पनि राजनीतिक रूपमा नै विमति छैन । स्थानीय तह बहुमतीय हिसाबले चल्न सक्दैन। सहमति र सहकार्यको साथ काम गर्नु पर्ने हुन्छ । म फरक पार्टीबाट निर्वाचित भए भने उपाध्यक्ष फरक पार्टीबाट निर्वाचित हुनुभयो । आखिर जो जताबाट निर्वाचित भएको भए पनि स्थानीयलाई राम्रो सेवा दिने तथा हामी नेतृत्वकर्ता भएपछि यस ठाउँको विकास गर्ने नै हाम्रो मुख्य लक्ष्य हो । त्यही भएर हाम्रो पालिकामा त्यस्ता खालका टसल छैन, हामी मिलेर काम गरिरहेका छौ, काम गरिरहन्छौँ।
तपाईँले गर्नु पर्ने या गर्न बाँकी रहेका योजनाहरू के के छन् ?
योजना थुप्रै छन् तर कार्यान्वयनमा कठिनाइ छ । पर्यटनको क्षेत्रमा मुकुन्देसेन राजाको दरबारको भग्नावशेष संरक्षण र निर्माण गर्ने, थानिमाई मन्दिर पार्किङसहितको मन्दिर निर्माण गर्ने योजना छ । पर्यटन प्रवर्द्धनको लागी पूर्वाधार विकासका काम गर्न बाँकी छ । सानो आदीको संरक्षण र पुन निर्माणका काम बाँकी छ । पर्यटनसँगै कृषि क्षेत्रमा आत्मनिर्भर बनाउने योजना छ । यो वर्ष तोरी र मुसुरोलाई मुख्य खेतीको रूपमा प्रवर्द्धन गरिने र आगामी वर्ष आलुलाई आम्दानीको मुख्य स्रोत बनाउने याेजना रहेकाे छ । अनुदानका कार्यक्रमलाई निरन्तरता दिने । बन्दीपुरलाई दूधमा आत्मनिर्भर बनाई बन्दीपुरका युवालाई विदेश जानबाट रोकी गाउँमा नै रोजगार दिने । बन्दीपुरमा १२ महिना सडक सञ्चालन गर्न मिल्ने वातावरण बनाउने ।
तपाईँको घोषणा पत्रमा उल्लेख गर्नु भएको काम तपाईँको कार्यकालमा गर्न सक्ने आधार कारण दिन सक्नुहुन्छ?
घोषणापत्रमा भएका अधिकांश काम पुरा भएका छन् । पहिलेको सरकारले गरेको घोषणापत्र र अहिलेको सरकारले ल्याएको घोषणापत्रलाई सल्लाहअनुसार कार्यान्वयन गरिएको बताए । ३ सय बढी योजना रहेकाले अधिकांश योजनाहरू कार्यान्वयनमा रहेको बताए । उनले एक कार्यकालमा चाहेर पनि घोषणापत्र सबै कार्यान्वयन गर्न नसकेको बताए । उनी भन्छन् चाहेर पनि सबै घोषणापत्र कार्यान्वयन गर्न सकिरहेको छैन । स्थायी सरकार आवश्यक भएको भन्दै १० वर्ष एउटै व्यक्तिले काम गर्न पाए मात्र बाचा गरेका सबै कामलाई पूर्णता दिन सकिने बताए । उनले बन्दीपुरलाई काठमाडौँको ठमेल र पोखरासँग जोड्दै पर्यटन प्रवर्द्धनमा गाउँपालिका निरन्तर लागी परेको बताए । उनले भने बन्दीपुरमा सुविधा सम्पन्न होटल भए पनि पर्यटक आगमन दैनिक जसो वढेपनी खानेपानीको अभाव रहेको भन्दै बन्दीपुरमा खानेपानी योजनालाई प्राथमिकताका साथ निर्माण गरिरहेको बताए । बन्दीपुरको सार पर्यटन प्रवर्द्धन नै गाउँपालिकाको प्रमुख आधार सिद्धान्तलाई आत्मसाथ गर्दै अगाडी बढेको छौँ ।
